??р сыйныфта ?д?бият д?реслекл?ре халык авыз и?аты ?с?рл?ре бел?н башлана.
Халык авыз и?аты - халык тарафыннан  и?ат ителеп, халык х?теренд? сак ланып  килг?н ч?чм? яки тезм? ?с?рл?р ?ыелмасы. Инглиз теленн?н т?р?ем?д? ул «халык акылы, хикм?т» м?гън?сен бир?. Со?гы унъеллыкларда халык авыз и?атын атау ?чен фольклор, халыкны? nоэтик и?aты, халыкны? с?з с?нгате атамалары да кулланылышта й?ри.
Фольклорда ки? таралган жанрлар булып мифологик хик?ят, ?кият, дастан, риваять, легенда, м?з?к, м?каль - ?йтем, табышмак, ?ыр, такмак, м?н???т, б?ет жанрлары санала.

5 нче сыйныфта укучылар халык авыз и?атыны? ки? таралган ??м мавыктыргыч т?рл?рене? берсен, ?киятл?рне, бик кызыксынып ?йр?н?л?р.
?кият — халык авыз и?атыны? бик борынгы т?рл?ренн?н берсе. Аны? килеп чыгуын еллар саны бел?н ген? билгел?п булмый. Ул — с?нг?тч? фикер ?сешене? гасырлар д?вамында формалашып кил?ен к?рс?т? торган якты ?рн?к. ?киятл?р башта талантлы кешел?р тарафыннан и?ат ител?, со?ыннан авыздан-авызга, телд?н-телг? к?чеп тарала. ?киятт? вакыйгалар тиз алмашынып тора, к?з ачып йомганчы ?кият герое колак ишетм?г?н ?ирл?рг? барып ?ит?. Ул — халык баласы, ярлы егет, карт бел?н карчыкны? т?пчек улы була, туган халкыны? б?хете ?чен к?р?шеп й?ри, явыз к?чл?рне ?и?еп, ??рчак азатлык яулап ала.
Укучыларым ?зл?ре д? бик кызыклы ?киятл?р т?зеп кил?л?р ??м д?рест? р?х?тл?неп с?йлил?р.
? алтынчы сыйныф ?д?бияты ?ырлар бел?н башлана.
Бер ген? булса да ?ыр белм?г?н ??м бер тапкыр да ?ырлап карамаган кеше бар мик?н бу д?ньяда? Минемч?, юктыр. Ч?нки ?ыр – с?нгатьне? ки? таралган ??м яратып башкарыла торган т?ре. Ул кешене гомере буена озата бара: кайгы-х?ср?тт? д?, шатлык-куанычта да.
?ыр – ике с?нгать чишм?се: шигърият ??м музыка кушылудан туа. Элегр?к «?ыр» атамасын «?ыру» формасында да кулланганнар. Атаманы? бу формасын ?ыр текстларында, м?каль-?йтемн?рд?, ?лк?н буын кешел?ре с?йл?менд? ?ле б?ген д? очратырга була.
Ломат халкыны? да ?з ?ырлары бар. М?с?л?н, Ш?р?к турында ?ыр. Аны? тарихы шундый. Ломат авылыны? бер гаил?сенд? ир бел?н хатынны? ике ир баласы булган. Элек 25 елга армияг? ала булганнар. Бу гаил?д? шобага зур улларына т?ш?, ?  ?тил?ре гаск?рг? Ш?р?к исемле кече улын озата. Мондый гаделсезлек, турысызлык Ш?р?кны бик борчый. Ул гаск?ри хезм?тт?н качып й?р?че була. Ш?р?к к?бесе Ломат, Мачказер урманнарында яшеренг?н. Кайвакыт аны? хатыны Гылистан  Ш?р?кны к?рер ?чен ир киемн?ре киенеп ??м атка атланып Мачказер урманнарына чапкан. ?зене? авылдашларына Ш?р?к начарлык эшл?м?г?н, - дип с?йлил?р.
Ш?р?кны? язмышы турында Ломат халкы ?ыр уйлап чыгарган.

Ш?р?кны? башында кыринкадай куль б?рек,
Алмагачка кунган кош кебек.
Яткан гына урыным, й?рег?н юлым
Йокым арасында т?ш кебек.

?нк?й к?б?м, намазын укыйдыр,
Аклы ш?л яулыгын ябынып.
Намаз артларыннан ?кереп елый,
М?х?бб?т Ш?р?гын сагынып.

Минн?н ген? калган чалгы бел?н
Чапчы, ?тк?й к?б?м, болынны.
Р?хате? бетеп михн?т к?рг?ч,
Сагынырсы? Ш?р?к улы?ны.

Базарларга бардым, сабын алдым,
Бишм?т т?йм?л?ремне ачарга.
Коръ?н ?птерерг? кергезг?нд? ?к, дуслар,
Ниятл?п ?к ?ттем качырга.
Кошлар сайрый агач башында
Шобагам чыкмыйча,
?тк?й, мине бирде?,
Ни ?йтерсе? Алла каршында.

Шау-шау гына итеп ни шауныйдыр?
Чирм?н? буены? камышы.
Алтмыш чакрымнарга ишетел?, дуслар,
Гылистан хал?лем тавышы.

Дый-дый итеп кебек ни дыелдый,
Кортлар бал ташыйлар муртага.
Кара урманнарны чыккан чакта,
Сикс?н солдат алды уртага.

Шундый ?ырлар без д?ресл?рд? укыйбыз. Укучылар бик кызыксына, ?ырларны? тарихын сораша.  Б?ек шагыйребез Г. Тукай фикерл?ре буенча: « ... халык ?ырлары безне? бабаларымыз тарафыннан калдырылган и? кадерле в? и? б?hале бер мирастыр .... Халык ?ырлары халкымыз к??елене? hич та тутыкмас в? к?г?рм?с саф в? раушан к?згеседер».
Укучылар  б?етл?рне д? бик яраталар. Б?етл?рне к?йл?п ?йт?л?р. Б?ет – татар халык и?атыны? нигезд? кайгылы яки к?лкеле вакыйгага салынган лиро – эпик жанры. Авылыбызны? талантлы кешесе, Б?широва Сафия апаны?, б?етл?ре, шигырьл?ре «Юлдаш» битл?ренд? басылып чыкканнары бар. 8 нче сыйныф укучылары бел?н шул б?етл?рне укыйбыз, ?йр?н?без.
Халык авыз и?атына багышлап без укучылар бел?н Кочкурово м?кт?бенд? стенд т?зедек.
Татар халкы гасырлар буе нинди ген? сынауларга дучар булса да, барлык авырлыкларны ?и?еп, ?з телен, ?з милл?тен, ?з гореф-гад?тл?рен саклап килг?н халык. Мин ?земне? татар булуым бел?н горурланып яшим. Татар телемд? с?йл?ш? к??елемне ирк?ли, татар ?ыры, татар мо?ы авыр кичерешл?рд?н арындыра, рухи б?еклекл?рг? к?т?р?, халкымны? гасырлар буена ?ыелган т??риб?се:  м?кальл?ре, ?йтемн?ре т?рбия баскычыннан ?ит?кл?п югарыга менгез?, ниндидер бер  р?х?тлек хисл?ре кичерерг? м??б?р ит?.

 

Альфия Узбякова,

Кочкурово урта м?кт?бене? татар теле ??м ?д?бияты укытучысы